Bilindiği üzere ticaret ve lojistik iç içe iki kavramdır. Biri olmadan diğeri olmamaktadır. Özellikle dış ticarette lojistik, maliyet, süre, çevresel duyarlılık, güvenlik ve dokümantasyon yönleri itibarıyla çok daha önemli hale gelmektedir. Bu sebeple lojistik hareketlerin etkin ve verimli bir şekilde düzenlenmesi bir ihtiyaçtan öteye giderek ertelenemeyecek bir şart haline gelmiştir. Ürün veya hizmetleri yurtdışındakimüşterilere satma işlemine ihracat, bu ticaretin dijital ortamlar üzerinden yapılmasına e-ihracat denilmektedir.İhracat işlemini yapmanız için İhracatçılar Birliği kaydınızın olması ve gümrük müşavirliği firması ile çalışıyor olmanız gerekmektedir. Eğer yurtdışına satmış olduğunuz ürün, 300 Kg ağırlığı ve tüm vergiler dahil 15.000 Euro bedeli geçmiyor ise söz konusu koşullar ortadan kalkmaktadır. Bu işleme mikro ihracat denilmektedir.
Dış ticaret merkezleri ise, uluslararası ticareti artırmak amacıyla dış ticaret ve lojistik faaliyetler arasında bütünleşmenin farklı şekillerde oluşturulduğu alanlardır. Bu merkezler Dünya ve ülkemizde çeşitli isimler ve faaliyet alanları altında isimlendirilmektedir. Bunlarda başlıcaları; Dağıtım Parkı (Distripark), İhracat İşleme Bölgeleri (Export Processing Zones), Ortak Serbest Bölge (Common Free Zone), Özel Ekonomik Bölge (SpecialEconomic Zone), Serbest Bölge (Free Zone), Serbest Ekonomi Bölgesi (Free Economic Zone-FEZ), Serbest Liman (Free Port), Serbest Üretim Bölgesi (Free Industrial Zone), Serbest Ticaret Bölgesidir (Free Trade Zone, Commercial Trade Zone, Logistics Park).
e-ticarete yönelik işlemlerin etkinliğini ve hacmini artırabilmek için gümrük işlemlerinin hızlandırılması büyük bir önem kazanmıştır. Dünya Bankası Lojistik Performans İndeksinin altı kriterinden biri olan “gümrüklerin ve diğer sınır işlemlerinin etkinliği” açısından da bu uygulamalar önemlidir. Bu çerçevede Dış Ticaret işlemlerinde, lisanslı depoculuk, ortak transit sistemi, yetkilendirilmiş yükümlü, tek pencere sistemi ve tek duraklı kontrol faaliyetlerinin daha etkin ve verimli hale getirilmesi gerekmektedir.
Mikro ihracat lojistiği için önerilecek çözüm yaklaşımlarından biri e-ihracat lojistik üsleridir. Böyle bir merkezin kurulumu ile ilgili alt amaçlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
- Ülkemizin dünya e-ticaret ve transit ticaretteki payını artırmak,
- e-ihracat lojistik altyapısını güçlendirerek ülkemizin lojistik performans düzeyini yükseltmek,
- Mikro ihracat yapanlar ile bu işin lojistik hizmetlerini yürütenleri tek bir merkezde toplamak,
- Kümelenme stratejisi sonucunda lojistik sektörü için ölçek ekonomilerinden yararlanarak sinerji oluşturmak,
- Mikro ihracat ve lojistik hizmet ve faaliyetleri açısından güvenli, yönetimi kolay ve gelişmiş altyapıya sahip alanlar oluşturmak,
- Yerli ve yabancı sermaye yatırımı çekmektir.
Bu yazıda öngörülen e-İhracat Üsleri aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:
Bölgesinde çok farklı noktalarda, kent merkezlerinde dağılmış şekilde yürütülen e-ihracat işlemleri ile bu işlemleri yürütenlerin ve hizmet alanların; ölçek ekonomisinden yararlanmak, güvenliği artırmak, e-ticaret ve transit ticaret hacmini artırmak, çağdaş bir altyapı sağlamak ve ticari faaliyetleri kolaylaştırmak amacıyla genellikle bir deniz limanı veya havalimanı civarında, ikamete kapatılmış ve sınırları belirlenmiş bir alanda, ithalat, ihracat, transit, yeniden ihracat, hafif üretim, aktarma, depolama, montaj, sergileme, ambalajlama, küçük boyutlarda yeniden paketleme, etiketleme, markalama, sınıflama, dereceleme, karıştırma, kırma, ayıklama, birleştirme, şekil değiştirme, saflaştırma ve şişeleme gibi katma değerli lojistik faaliyetleri gerçekleştirilmek üzere kümelendirildiği alanlardır.
Bu alanlar; dijitalleşme ilkeleri doğrultusunda çalışarak uluslararası ticaret ve lojistik firmaları için bir cazibe noktası oluşturmalı, bölgesinin e-ticaret ve transit ticaret merkezi olmalıdır.
Bu merkezlerden beklenen işlevler aşağıda belirtilmiştir:
- Yurtdışından ve yurtiçinden getirilen genelde yüksek/orta değerli malların montajının, asortilenmesinin, yeniden paketlenmesinin, etiketlenmesinin vb. katma değerli işlemlerin yapılarak son ürünün yine yurtdışına gönderilmesi veya yurt içine ithal edilmesi,
- Kargo/kurye şirketlerine, nakliyecilere, uluslararası taşıyıcılara vd. lojistik hizmet sağlayıcılara, merkezin iş akışına ve ölçek ve paylaşım ekonomisine uygun şekilde merkezde yer verilmesi,
- İlgili bakanlıkların büroları, TSE, (bütün kurum ve kuruluşların analizlerini yapmaya yetkili) akredite tek bir laboratuvar, İhracatçı Birlikleri, Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ticaret Borsaları temsilcilikleri, noter, gözetim, banka ve sigorta firmaları ve teknik raporlar için teknik üniversite bürolarının da bu merkezde bulunması,
- Merkezde bir e-ticaret ve lojistik mükemmellik merkezi (araştırma enstitüsü), ilgili meslek yüksek okulu kurulması,
- Merkezin yabancı yatırımcılara iyi tanıtılması ve Türkiye’ye fayda sağlayacak şekilde bu merkezde yer almalarının sağlanması,
- Bunun bir lojistik köy/merkez veya 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nda tanımlanan bir serbest bölge olmadığının, bir serbest ticaret bölgesi olduğunun, bir lojistik merkez ile beraber de oluşturulabileceğinin net bir şekilde açıklanması ve tanıtılması,
- Merkezin e-ticaret konusunda uzmanlaşacak şekilde oluşturulması, transit ürünlerin de hızlı ve düşük maliyetli bir şekilde hareketinin sağlanması,
- Merkezdeki firmaların performansının puanlanması ve performans yönetim sisteminin (uyarı, ceza, çıkarma ve takdir) uygulanması,
- Dış ticarete konu olan tüm işlemlerin elektronik ortamda bulunması, fiziki evrakın olmaması, blok zincir (blockchain) mantığı ile oluşturulmuş internet üzerinden yapıldığı bir yazılım sisteminin zaman içinde oluşturulması, merkeze gelecek yüklerin yükleme noktasında (mahrecinde) sisteme giriş imkanı olması ve internet üzerinden izlenebilmesi,
- Merkezde yer alacak firmalara; Emlak ve Gelir vergisi indirimi, KDV istisnası, SGK indirimi, Finans ve Faiz desteği gibi teşvik imkanlarının sunulması,
- ETGB (Elektronik Ticaret Gümrük Beyanı), mikro ihracat, hızlı ihracat ve konsolidasyon hakkının merkezde yer alacak tüm işletmelere verilmesi,
- Yurtdışı tedarikçilere Türkiye’deki ve yakın çevresindeki müşterileri için bu merkezde ortak konsinye ürün bulundurma olanağı verilmesi,
- Merkezdeki tesislerde bulunacak ürünlerin depo alındı makbuzu (warehousereciept) verilerek teminat olarak gösterilmesine ve Londra Metal Borsası’nda (London Metal Exchange – LME) olduğu gibi ürünleri alma/satma hakkı veren varant (rehin senedi) olarak kullanılmasına yönelik bir yapı kurulması,
- Merkezin e-ticaret konusunda uzmanlaşacak şekilde oluşturulması, e-ticaret ürünlerinin hızlı ve düşük maliyetli bir şekilde hareketinin sağlanması,
- Sektöre yönelik yerel alanda kurum, kuruluş, birim ve gruplar arasında ortak anlayışın ve iş birliğinin gelişmesini ve bu gelişimi sürdürülebilir şekilde arttırmak üzere sektördeki tüm ilgili tarafların (paydaşların) iletişiminin sağlanması,
- Merkezin uluslararası ve ulusal düzeyde tanıtımı ile uluslararası rekabet gücünün artırılması konusunda çalışmalar yapılması.
Bu çerçevede yapılacak yatırımın yerinin seçimi, fonksiyonunun belirlenmesi, merkezin yatırım çekmesinin sağlanması ve bu çerçevede uygulanabilir bir model oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Doğru e-ihracat lojistik üsleri için bilimsel yaklaşımlarla lokasyon analizi, sektör incelemesi, talep ve fonksiyon değerlendirmesi ve alternatif senaryolarla mali analiz yapılarak ekonomik açıdan yatırıma uygun olup olmadığı hakkında bir fizibilite çalışmasının gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Kaynak:Tanyaş, M., Tuzkaya, U.R., Tümenbatur, A., “T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrük ve Ticaret Merkezi Fizibilite Projesi Raporu”, Aralık 2018, Ankara.
Prof.Dr.Mehmet TANYAŞ
Maltepe Üniversitesi
Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkanı
Makale organizasyonu yapan:
Eren TUFAN,
Proje Geliştirme Koordinatörü
