Dijitalleşen dünyanın getirdiği ve pandemiyle etki alanını artıran eticaret, son yıllardaki büyümesi ve perakende sektörüne katkısı açısından
dünyanın ve Türkiye’nin gündeminde olan bir alan. E-ticaret en geniş tanımıyla işletmeler arası (B2B) veya işletmeden tüketiciye (B2C) yapılan çevrimiçi satışları kapsamaktadır, ancak bu raporda e-ticaret ile yalnızca B2C veya perakende işlemler kastedilecektir. Perakende e-ticaret 2020 yıl sonu itibarıyla küresel gayri safi hasılanın %4,9’unu teşkil etti6. 2020’de pandeminin de etkisiyle bir önceki yıla göre %25,7 büyüyen e-ticaret satışları, geçtiğimiz yıl ise baz etkisi sebebiyle %16,8 oranında bir büyüme kaydetti7. Aynı yılda Türkiye’de GSYİH’den %4,5’lik pay alan e-ticaretin8 ülkemizde de dünyadaki ağırlığına ulaşmak üzere olduğu görülüyor. Grafik 1’de görüldüğü üzere, küresel eğilimlerle birlikte Türkiye’de e-ticaret satışları 2020’de 2019’a göre %66 büyüyerek 226 milyar TL’ye ulaştı. TÜİK Perakende Satış Hacim Endeksi’ne 2021 Türkiye e-ticaret ekosistemi göreyse tüm perakende sektörü 2020’de %17 büyüme kaydetti. 2021’de
çevrimiçi alışveriş alışkanlığının daha da yerleşmesiyle e-ticaret satışlarındaki büyüme hızlanarak %69’a ulaştı ve satışları 382 milyar TL seviyesine taşıdı.
E-ticaret kapsamındaki işlem sayılarına bakıldığında da satışlardaki eğilimin bir benzeri fark ediliyor. Grafik 2’nin aktardığı gibi, 2020’de 2,3 milyar e-alışveriş siparişi verilirken 2019’la karşılaştırıldığında %68’lik bir artış yaşanıyor. 2021 yıl sonu itibarıyla işlem sayıları 2020’ye göre %46 oranında artarak 3,4 milyar adet olarak gerçekleşiyor. E-ticaret sektörünün Türkiye’deki gelişiminin ardında ülke nüfusunun
%44’üne denk gelen bir müşteri kitlesi mevcut. Bu kitle, Grafik 3’te resmedildiği şekilde Türkiye’deki internet kullanıcılarının yarısından
biraz fazlası (%54). Yüksek internet penetrasyonuna (%83) rağmen Türkiye, e-ticaret müşterilerinin internet kullanıcılarına oranı açısından küresel ortalama ve benzer dinamiklere sahip piyasaların gerisinde konumlanıyor. 2020 yılı itibarıyla Türkiye’yle benzer internet penetrasyonuna sahip olan Arjantin Brezilya, Kolombiya ve Şili gibi Latin Amerika ülkelerinde ise bu oran %60- 75 arasında değişiyor9. Aynı istatistiğin Avrupa Birliği ortalaması ise, %86 orana sahip kuzey ülkeleri ile %41 orana sahip doğu ülkelerinin ortasında, %73 olarak hesaplanıyor10. Bu verilerden Türkiye’de e-ticaretin gelişme potansiyeli taşıyan bir sektör olduğu görülüyor.
Tüketicilerin alışveriş başına düşen harcamalarının yıllar içindeki yükselişinin işlem sayılarındaki artışa nazaran görece sabit kaldığı
gözlemleniyor. Grafik 4’ten okunabileceği gibi 2019’da 138 TL olarak hesaplanan ortalama sepet büyüklüğü 2021’de yalnızca 8 TL yükselerek 146 TL’ye ulaştı. 2020 yılında ortalama sepet tutarının bir önceki yıla göre 5 TL daha düşük bulunmasında, aynı yılda
pazar payını önemli ölçüde artıran pazaryerlerinden yapılan alışverişlerde sepet tutarının düşmesi etkili oldu. 2020’den 2021’e gelindiğinde görülen hafif yükseliş ise; elektronik, giyim, kültür-sanat, hobi, oyun ve oyuncak gibi kategorilerdeki harcama tutarlarının artışını yansıtıyor.
Online alışveriş sepetleri yakından incelendiğinde, ortalama bir sepette bulunan ürün adedinin zaman içinde düştüğü görülüyor. Grafik 5’te görüldüğü üzere, 2019 yılında verilen bir e-ticaret siparişinde ortalama 1,28 ürün varken bu sayı 2021’de 1,17 ürüne geriledi. E-ticaret sipariş sayısı ve sepet tutarlarındaki trendler de göz önüne alındığında, e-ticaret müşterilerinin daha sık ve daha küçük
tutarlı alışverişler yaptığı ortaya çıkıyor. Müşterilerin bu yönelimini etkileyen önemli bir faktör, e-ticaret satıcılarının yıllar içinde özellikle son teslimat (last-mile delivery) kapasitelerini artırarak lojistik altyapılarını geliştirmesi. Bu sayede satıcılar, teslimat ücretlerini ucuzlatmayı ve ortalama teslimat sürelerini kısaltmayı başarıyor.
E-ticaret satışlarının aylara göre dağılımına bakıldığında satış hacminin sonbahar aylarında zirveye ulaştığı fark ediliyor. Grafik 6 aracılığıyla
pandemi yılı olan 2020’de gerçekleşen aylık satışlar incelendiğinde en yüksek harcamaların kasım ve aralık aylarına ait olduğu görülüyor. Eylül ayında başlayan okula dönüş dönemi, kasım ayında gerçekleşen genişletilmiş Black Friday ve Cyber Monday kampanyaları ve aralık ayındaki yeni yıl alışverişleri söz konusu harcama trendlerini açıklıyor.
Ay bazında alışverişler sepet tutarı bazında incelendiğinde en yüksek tutarlı alışverişlerin yine kasım ve aralık aylarında yapıldığı göze
çarpıyor. Grafik 7’de özetlendiği üzere 2021’de ay bazında en yüksek ortalama sepet tutarı aralık ayında 240 TL olarak hesaplanırken, en düşük ortalama tutar ise 122 TL olarak temmuz ayında gerçekleşti. Aylık eticaret satış hacimleri kapsamında bahsedilen özel indirim günleri ve yılbaşı sezonu alışveriş tutarlarının da yükselmesine sebep oluyor.
Pandemi etkisi
E-ticaretin hem dünyada hem Türkiye’de büyüme ivmesini yakalamasında 2020 yılından beri süregelen COVID-19 pandemisinin
yarattığı etki yadsınamaz. Pandemi öncesi global e-ticaret satışlarında 2020 yılı için öngörülen yıllık büyüme oranı %9 iken, pandemi sürecinde yıllık büyüme %28 olarak gerçekleşti11. Benzer şekilde 2020 yılının ikinci çeyreğinde ABD, Avrupa ve Çin’de eticaretin geleneksel perakendedeki payı 5 ila 15 puan arasında arttı12. Türkiye’ye bakıldığında, pandeminin başlangıcı olarak kabul edilen Mart
2020’den itibaren çevrimiçi satış hacimlerinin hızlanarak büyüdüğü görülüyor. Grafik 8’de görüldüğü üzere, Mayıs 2020 itibariyle ay bazında satışlar %100’ün üzerinde büyüme kaydetmeye başladı. Aylık satış hacmi büyümesi kasım ve aralık aylarında ocak ayındaki büyümenin yaklaşık dört katına ulaşarak zirve yaptı. Sonbahar ve kış mevsimlerindeki e-ticaret aktivitesi, 2020 yılının satışlarının bir
önceki yıla göre %122 artmasını sağladı.
iyzico üzerinden yapılan satışla dikkate alındığında, Türkiye’deki tüketicilerin pandemi zamanında en yoğun olarak moda, elektronik ve
mobilya kategorilerindeki ürünlere rağbet gösterdiği görülüyor.
pandemi yılında bir önceki döneme göre en yüksek satış büyümesi artışını mobilya, züccaciye ve tuhafiye ürünleri gösterdi. 2020’de bir
önceki yıldan yaklaşık 3 kat hızlı büyüyen mobilya vb. ürünleri ekipman kategorisindeki ürünler takip etti. Türkiye’de büyüme trendi ve yüksek potansiyeliyle e-ticaret tüketicilerin hayatında ve ekonomik açıdan bulunduğu yeri sağlamlaştırmaya devam ediyor. Bir sonraki bölümde eticaretin gelişimine ön ayak olan ve kayda değer talep gören ürün kategorilerine yakından bakılacak ve bu kategorilere dair alışveriş tercihleri incelenecek.
