Özellikle perakende sektöründe müşteri beklentilerinin karşılanmasında son yılların en dinamik konusu, “Son Adım Teslimatı”dır (last mile delivery). Kişisel Ekonomi (Individual Economy – ‘Iconomy’) alanında kısa sürede teslimat konusundaki talepler sürekli artmaktadır. E-ticaret faaliyetlerinin pazar payı büyümektedir. Kentleşmenin artması kaynaklı trafik sıkışıklığı, parklanma ve çevre kirliliği sorunları büyümekte, enerji tüketim maliyetleri yükselmektedir. Dolayısıyla perakende sektörü son adım teslimatına daha fazla odaklanmak durumundadır. Otomotiv sektörü son adım teslimatına daha uygun araç modelleri geliştirmektedir. Bu alanda lojistik hizmet sağlayıcıların performansı son derece önemli hale gelmektedir. Diğer taraftan son adım teslimatı, lojistiğin en az anlaşılan ama bir gönderide %20’ye kadar maliyete sahip olan kısmıdır.
Son adım teslimatı dağıtım merkezinden veya fabrikadan son kullanıcıya olan teslimat sürecinin son aşaması olup bazı durumlarda anında veya gün içinde teslimat, bazı ürünlerde paket açma, montaj ve yerleştirme faaliyetleri gerekebilmektedir. Müşterilerin diğer bir talebi sipariş ettiği ürünün hareketini izleyebilmesidir. Sipariş dalgalanmalarına karşı kapasitenin (sürücü, araç, vd.) dengelenmesi önemli bir sorundur. Ayrıca özellikle e-ticaret satışlarında iadelerin yüksekliği de dikkate alınması gereken önemli bir sorundur.
Son adım teslimatı faaliyetlerinde başarılı olmak için aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır:
- Planlama sistemi kurulmalı ve Standart Operasyon Prosedürlerinin (SOP) oluşturulmalıdır.
- Müşteri lokasyonları, sipariş sıklığı, trafik, teslimat süresi vd. koşullar dikkate alınarak ürün çıkış lokasyonlarının doğru belirlenmesi gerekmektedir.
- Uygun teknolojiler kullanılmalıdır. Optimizasyon yazılımlarının yanı sıra bazı durumlarda eklemeli üretim (3D printing) yöntemi kullanılabilir.
- Müşteri beklenti ve davranışlarının değerlendirilmesi, müşteri odaklı olunması gerekmektedir. Bu kapsamda artırılmış gerçeklik (augmented reality) ve sanal gerçeklik (virtual reality) uygulamaları kullanılabilir.
- Hızlı ve daha dar zaman aralıklı teslimatlar için sürekli geliştirme faaliyetleri yürütülmeli, en yüksek müşteri hizmet düzeyini en az maliyetle gerçekleştirmek üzere çalışmalar gerçekleştirilmelidir.
- Tüm operasyonların bütün olarak izlenmesi, sürekli analizi, performansın değerlendirilmesi ve gerekli önlemlerin zamanında alınması gerekmektedir. bu noktada Büyük Veri (Big Data) ve İş Analitiği yaklaşımlarının kullanımı gerekebilir.
Son adım teslimatında kullanılabilecek performans göstergeleri aşağıda belirtilmiştir:
- Zamanın Teslimat Oranı
- Sipariş Teslimat Doğruluk Oranı
- Hasar Oranı
- Enerji Tüketim Oranı
- Araç Doluluk Oranı
- Gerçekleşen Mesafenin Planlanan Mesafeye Oranı
- Sürücülerin Duruş Sürelerinin Sürüş Sürelerine Oranı
- Sipariş, Mesafe ve Araç Başına Maliyet
- Araç Başına Durak Sayısı
- Sipariş Başına Hizmet Süresi
- Müşteri Şikayetleri Oranı
Ürünleri müşterilerin alabilecekleri uygun noktalara bırakma, kentsel aktarma merkezleri oluşturulması, insansız hava aracı, otonom araç ve robot kullanımı, etkin rotalama, ürün taşımacılığında uberizasyon, tüccar sürücüler, dağıtım elemanlarına uygulanacak teşvik sistemleri, dış kaynak kullanımı, araç izleme sistemleri ve etkin taşımacılık yönetim (TMS) yazılımları bu alanda uygulanabilecek çözümlerdir.
Bu çözümlerden biri olan Kentsel Aktarma Merkezleri (KAM), kente dışarıdan gelen, dışarı giden ve kent içinde hareket gören yüklerin en kısa sürede elleçlenip büyük-küçük araç aktarmalarının yapılacağı yerler olarak tanımlanmaktadır. Kentlerde iki tür aktarma merkezi kullanılabilir:
- Birincil aktarma merkezleri: Kentin çeperlerinde ve ana arterler (İstanbul için Kuzey Marmara Otoyolu gibi) yakınında kurulacak, TIR ve kamyon bazlı araçlardaki yüklerin diğer hafif ticari araçlara aktarıldığı veya yine ikincil aktarma merkezlerine gidecek diğer kamyonlara yüklerin birleştirilerek aktarıldığı alanlardır. Bu merkezlerin kullanımı kent içi trafiğin yoğun olduğu saatlerde zorunlu hale getirilebilir. Bununla birlikte gece de kullanılabilir.
- İkincil aktarma merkezleri: Bir veya birden fazla birincil aktarma merkezlerinden hafif ticari araçlar ya da kamyonlar bazında gelen yüklerin, alt bölgeler bazında ayrıştırılarak elektrikli, hibrit araç, triportör veya el arabası gibi araçlarla dağıtılmak üzere elleçleneceği merkezlerdir.
Mevcut durumda işletmeler kendi merkezlerini kullanarak ancak lokal birleştirmeler yapmakta ve doluluk oranı (ortalama %30-40) düşük araçlarını kente sokarak uzun mesafelerde dolaştırıp ekonomik olmayan teslimatlar gerçekleştirmektedirler. KAM, yüklerin konsolide/dekonsolide edilerek araç doluluk oranlarının yükseltecek, maliyetleri düşürecek ve teslimat hızını artıracaktır.
Kaynak, Cerasis, The Ultimate Guide to Last Mile & White Glove Logistics, (White Paper), 2017
Prof.Dr.Mehmet TANYAŞ
Maltepe Üniversitesi
Uluslararası Ticaret ve Lojistik Yönetimi Bölüm Başkanı ve
Lojistik Derneği Başkanı
Makale Organizasyonunu Yapan:
Ayşe KARAKAYA
Lojistikcilerinsesi.biz
