Tarım ürünleri kapsamında yaş meyve-sebze ürünlerini ele alırsak tarladan/seralardan alınan ürünler üretici/tüketici hallerinde satışa sunulmakta veya perakende zincir işletmeleri, sanayici ya da ihracatçılar tarafından satın alınmaktadır. Ürünler toptancı hallerinde semt pazarcılarına, manavlara, yiyecek/içecek işletmelerine satılmakta ve sonunda bu işletmeler yoluyla son tüketicilere ulaşmaktadır.
En uzun dağıtım kanalı “üretici – toplayıcı – komisyoncu (üretim yerinde) – nakliyeci- toptancı komisyoncu (tüketim yerinde) – depo (bekletilecek ise) -– perakendeci – tüketici” şeklindedir. Bu uzun süreç hem kaybı hem maliyetleri artırmakta, hem de ürün kalitesini düşürmektedir. Toptancı hallerine gelen 1 kamyonluk ürünü ortalama 8 araç dağıtmaktadır. Gıda üretimi ve dağıtımı kapsamlı bir tedarik zincirine sahiptir. Zincirin her aşamasında gıda güvenliğinin sağlanması ve kayıpların önlenmesi gerekmektedir.
Ülkemizde yılda, değeri 80 milyar lirayı bulan 49 milyon ton yaş sebze ve meyve üretilmektedir. Ülkemizde yaş sebze ve meyveler, tarladan sofraya ulaşıncaya kadar önemli kayıplara uğramaktadır. Araştırmalar kayıpların ortalama yüzde 15 ila 40’ı bulduğunu ortaya koymaktadır.
Her yıl, toplam yaş sebze ve meyve üretimimizin ortalama %25’inin telef olduğunu düşünürsek bu kaybın tutarı yaklaşık 20 milyar TL’dir. Bu kayba sofrada veya tüketim yerinde oluşan atıklar değildir. Dolayısıyla kayıp %40’a kadar yükselebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında demek ki yediğimiz meyve-sebze için neredeyse iki kat daha fazla ödeme yapmaktayız. Bu kayıp sadece ürün telefinden kaynaklanan kayıptır.
En az %70 civarındaki kayıt dışılıktan kaynaklanan mali kayıplar, bunun dışında olup bu konu çalışma kapsamı dışındadır. Benzer şekilde don gibi olumsuz iklim şartları nedeniyle oluşan üretim süreci kayıpları, uygun fiyat oluşmaması kaynaklı tarlada kalan ürün kayıpları ile ihracatta kabul edilmeyen ürünlerden kaynaklanan kayıplara bu yazımızda değinmeyeceğiz.
Kayıplar: hasat sırasında %4-12, ürünlerin pazara veya hale taşınması sırasında %2-8, pazara hazırlık aşamasında %5-15, depolama sürecinde %3-10 ve tüketici aşamasında %1-5 olmak üzere %15-50 arasındadır. Kayıpların başlıca nedenleri: hasattan sonraki dönemde oluşan hastalıklara bağlı çürümeler, ön soğutma yapılmaması, kontrollü atmosferde muhafazanın sağlanmaması, uygun paketlemenin, elleçlemenin ve taşımanın yapılmamasıdır.
Ülkemizde ihracat ve bazı özel sektör kuruluşları hariç genel kabul görmüş yaş meyve ve sebze ürün ve ambalaj standartları bulunmamaktadır. Bu da hem ürünün değerini düşürmekte hem kayıpları artırmakta hem de tüketici memnuniyetini azaltmaktadır. Ürün ve ambalaj standartlarında Avrupa Birliği’nde UNECE standartları, ABD’de eyalet bazında standartlar ve ülkemizde TSE standartları bulunmakta olup, bu standartların özellikle ambalaj kısmı oldukça yetersiz gözükmektedir.
Çağdaş üretimin ve markalaşmanın temel yollarından biri Ambalajdır. Ambalajın bir ürünü sattırma gücü yüzde 70’dir. Ambalaj ürünün tüketiciye en ekonomik yolla ulaşmasını sağlar. Ürünün piyasada tutunabilmesinde; doğru ve etkili bir ambalaj malzemesinin seçimi çok önemli bir yer tutar. Değişen dünya koşulları ve teknolojik gelişmeler, insan yaşamında birçok şeyi değiştirdiği gibi ambalaj sektörünün gelişmesini de bir o kadar etkilemiştir. Günümüzde tüketici kitle, aldığı ürünleri sağlam, korunabilir, kolay kullanılabilir ve farklı bir tasarımla görmek istemektedir.
Ambalaj, içine konulan ürünlerin son tüketiciye bozulmadan, en az toplam maliyetle, güvenilir bir şekilde ulaştırılmasını ve tanıtılmasını sağlayan bir araçtır. Ambalajın işlevleri;
-
- İçindeki ürünü korumak,
- Dayanıklılığını artırmak,
- Yükleme, boşaltma, stoklama ve kullanma kolaylığı sağlamak,
- Ürünü tanıtmak ve tüketiciyi satın almaya özendirmektir.
Ambalajlar aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:Birincil Ambalaj (Primary Packaging, Sales Packaging): Nihai tüketiciye satılırken ürünü çevreleyen ambalajdır. Ürünle doğrudan temas halinde olan konserve tenekesi, kavanoz, diş macunu tüpü, şişe vb. malzeme ile tamamlayıcı kapak, etiket vb malzemeleri kapsar.
İkincil Ambalaj (Secondary Packaging, Group Packaging): Satış ortamında kolay taşıma uygulamaları için bir veya birkaç birincil ambalajı içeren koli, karton, kutu vb. ambalajdır. Bu işlem tüketiciye kolay teslim amacıyla shrink flim, oluklu mukavva kutu vb malzemeler ile ürünleri gruplandırmak amacıyla yapılır.
Üçüncül Ambalaj (Tertiary Packaging, Transport Packaging): Taşıma ve depolama sürecindeki elleçleme işlemleri sırasında oluşabilecek hasarları önlemek amacıyla belli sayıda ürün, birincil veya ikincil ambalajı içeren ambalajdır. Birim Yük (Unit Load): Elleçleme işlemleri için birden fazla ambalajın bir araya getirildiği ambalajdır. Örneğin palet üzerinde streçlenerek bir araya getirilmiş koliler.
Tüketici Ambalajı (Consumer Packaging): Satış noktasında ürünü nihai tüketiciye sunmak üzere kullanılan ambalajdır.
Endüstriyel Ambalaj (Industrial Packaging): Ürünleri üreticiden üreticiye teslim etmek amacıyla kullanılan ambalajdır. Ambalajlamada ürün ile kap arasında boşluk kalmayacak şekilde ambalaj tasarımı önemlidir. Aksi durumda hacim kayıpları veya taşmalardan kaynaklanan hasarlanmalar oluşabilir. Bir ambalajlama hiyerarşisi çerçevesinde ürün, kutu, koli, palet, konteyner ve taşıma aracı arasında bir bütünleşme gerçekleştirilir. Ambalajlamada önem arz eden diğer bir konu uyarı sembolleridir. Böylece taşıma ve depolama sırasında dikkat edilecek kurallar ambalaj üzerinde belirtilir.
Ülkemizde yurtiçi yaş meyve ve sebze satışlarında ürünleri Ekstra, I.sınıf ve II. Sınıf olarak sınıflandırılması, her sınıfa ilişkin kalite ve toleransları, boyut ve tolaransları, ambalaj, taşıma ve depolama standartları belirlenmeli ve bu standartlara uygun olmayanlar toptancı halleri tarafından kabul edilmemelidir. Böylece hem üreticinin kaliteli ürün üretmesi, kayıpların önlenmesi, aracıların kaliteli hizmet vermesi ve tüketicilerin de ödedikleri ücretin karşılığını almaları sağlanmış olacaktır.
Prof.Dr.Mehmet TANYAŞ
Maltepe Üniversitesi
Uluslararası Ticaret ve Lojistik Yönetimi Bölüm Başkanı
Lojistik Derneği Başkanı
Makale Organizasyonunu Yapan;
Proje Geliştirme Koordinatörü, Ayşe KARAKAYA,
Lojistikcilerinsesi.biz
