Dünya çapında ünlü araştırma, analiz ve danışmanlık şirketi Gartner her yıl Dünya’nın en iyi tedarik zinciri yönetimine sahip şirketlerini belirlemektedir. Değerlendirme iki temel kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan biri şirket performansının nicel değerlendirmesi, diğeri ise uzman görüşlerine dayalı nitel değerlendirmedir. Fortune Global 500 ve Forbes Global 2000 listelerinde yer alan ve yıllık satış geliri en az 12 milyar $ olan şirketler değerlendirme kapsamına alınmaktadır. Fiziksel ürünü olmayan, elde edilen finansal göstergeleri uygun veya güncel olmayan şirketler listede yer almamaktadır. Finansal göstergeler şirketlerin yıllık faaliyet raporlarından alınmaktadır. 2018 yılı raporunda Apple 10 yıldır, P&G dokuz yıldır, Amazon sekiz yıldır ve McDonald’s yedi yıldır sürekli olarak ilk beşte yer alma başarılarından dolayı ayrı bir kategoride (masters) değerlendirildiğinden bu listede yer almamaktadırlar. Değerledirme listesi yaklaşık 300 şirketten oluşmaktadır.
Değerlendirmede dikkate alınan kriterler ve ağırlıkları aşağıda belirtilmiştir:
- Gartner ve Uzman Görüşü (%50): «Talep Odaklı Değer Ağı Yönetimi (Demand Driven Value Network (DDVN) orchestrator)” tanımı çerçevesinde» her panelin sıralama (forced-rank ordering) sonucu. Gartner uzmanları paneli sektör ve alan uzmanlarında oluşmakta olup, uzmanlar gerçek zamanlı oylama sistemi kullanarak görüşlerini belirtmektedir. Dış uzman görüşleri ise web tabanlı bir sistem ile alınmaktadır.
- Üç Yıllık Ağırlıklandırılmış Varlıkların Geri Dönüş Oranı (ROA) (%20): (Geçen yılın yılın net geliri / Geçen yılın toplam varlıkları)* %50 + (İki yıl önceki yılın net geliri / İki yıl önceki yılın toplam varlıkları)* %30 + (Üç yıl önceki yılın net geliri / Üç yıl önceki yılın toplam varlıkları)* %20.
- Stok Devir Hızı (%10): Geçen yılın satılan malın maliyeti / Geçen yılın üç aylık ortalama envanteri.
- Üç Yıllık Ağırlıklandırılmış Gelir Artış Oranı (%10): (Geçen yılın bir önceki yıla göre gelir artışı)* %50 + (İki yıl önceki yılın bir önceki yıla göre gelir artışı)* %30 + (Üç yıl önceki yılın bir önceki yıla göre gelir artışı)* %20.
- Kurumsal Sosyal Sorumluk (CSR) Puanı (%10): Sorumluluk, şeffaflık ve performans ölçütlerine göre oluşturulan üçüncü parti kurumsal sosyal sorumluluk indeksidir. Şirketlerin sürdürebilirlik raporlarında yayımladıkları tedarik zincirlerinin sosyal ve çevresel sorumluluğu değerlendirilmektedir.
- Toplam Puan: (Uzman Görüşü*25%) + (Gartner Araştırma Görüşü*25%) + (ROA*20%) + (Stok Devir Hızı %10) + (Gelir Artış Oranı*10%) + (CSR Puanı*10%).
Bir yılın verisi elde edilemediğinde en son verisi elde edilebilen yıl dikkate alınmaktadır. Toplam puanı hesabını yapabilmek için tüm veriler 10’luk skala üzerinden normalize edilmektedir. Sıralama toplam puan üzerinden yapılmaktadır.
Değerlendirme kapsamına alınmayan sektörler Tablo 1’de belirtilmiştir.
Tablo 1 Değerlendirme Kapsamına Alınmayan Sektörler
| Havayolları | Bilgisayar | Hizmetler |
| Bankacılık | Sigorta | Tersane |
| Ham Petrol Üretimi | Posta, Paket ve Yük Taşımacılığı | Denizcilik |
| Özel Finansman | Metal | Yazılım Geliştirme |
| Electronik Ürün Servisleri | Madencilik | Haberleşme |
| Enerji | Petrol Rafinerileri | Temporary Help |
| Mühendislik/İnşaat | Boru Hatları | Ticaret |
| Eğlence | Demiryolları | Alt Yapı |
| Sağlık | Emlak |
Aşağıdaki tablolarda 2017 ve 2018 yıllarının yukarıda belirtilen kriterlere göre yapılan değerlendirilmeleri görülmektedir.
Tablo 1. 2017 Yılı Tedarik Zinciri Yönetiminde En İyi İlk 25 Şirket
(Gartner. May 2017)
| Sıra | Şirket | Uzman Görüşü (200 kişi) (25%) | Gartner Görüşü (35 kişi) (25%) | Üç Yıllık Ağırlıklandırılmış Varlıkların Geri Dönüş Hızı (20%) | Stok Devir Hızı 3 (10%) | 3 Yıllık Ağırlıklandırılmış Gelir Artış Hızı (10%) | CSR Puan (10%) | Toplam Puan |
| 1 | Unilever | 2.074 | 649 | 10,2% | 6,8 | 1,9% | 10,00 | 6,39 |
| 2 | McDonald’s | 1.264 | 442 | 13,9% | 174,5 | -4,2% | 3,00 | 5,27 |
| 3 | Inditex | 1.192 | 337 | 16,3% | 3,7 | 12,0% | 10,00 | 4,98 |
| 4 | Cisco Systems | 1.018 | 524 | 8,3% | 13,5 | 0,8% | 10,00 | 4,82 |
| 5 | H&M | 901 | 208 | 22,0% | 3,0 | 12,5% | 10,00 | 4,63 |
| 6 | Intel | 952 | 486 | 10,5% | 4,0 | 4,6% | 7,00 | 4,42 |
| 7 | Nestlé | 1.159 | 345 | 7,9% | 5,1 | -0,6% | 10,00 | 4,10 |
| 8 | Nike | 1.290 | 207 | 16,2% | 3,8 | 7,9% | 6,00 | 4,07 |
| 9 | Colgate-Palmolive | 843 | 313 | 18,0% | 5,0 | -4,9% | 6,00 | 4,03 |
| 10 | Starbucks | 926 | 143 | 20,3% | 11,1 | 12,7% | 4,00 | 3,80 |
| 11 | PepsiCo | 974 | 356 | 8,5% | 9,0 | -1,8% | 6,00 | 3,67 |
| 12 | 3M | 553 | 210 | 15,3% | 4,2 | -1,1% | 10,00 | 3,54 |
| 13 | Johnson & Johnson | 878 | 269 | 11,8% | 2,6 | 0,4% | 7,00 | 3,50 |
| 14 | The Coca-Cola Co. | 1.579 | 232 | 7,8% | 5,7 | -4,2% | 4,00 | 3,46 |
| 15 | Nokia | 315 | 133 | 5,8% | 5,6 | 46,3% | 10,00 | 3,32 |
| 16 | BASF | 579 | 298 | 6,1% | 4,0 | -10,6% | 10,00 | 3,21 |
| 17 | Schneider Electric | 546 | 325 | 4,2% | 5,1 | -0,3% | 10,00 | 3,15 |
| 18 | Walmart | 1.312 | 225 | 7,5% | 8,0 | 0,6% | 3,00 | 3,11 |
| 19 | HP Inc. | 399 | 275 | 6,6% | 9,8 | -5,4% | 10,00 | 3,06 |
| 20 | L’Oréal | 657 | 174 | 10,4% | 2,8 | 5,1% | 5,00 | 2,72 |
| 21 | Kimberly-Clark | 607 | 163 | 11,8% | 6,5 | -2,6% | 5,00 | 2,68 |
| 22 | BMW | 681 | 129 | 3,7% | 4,1 | 6,6% | 10,00 | 2,62 |
| 23 | Diageo | 481 | 190 | 8,9% | 0,9 | -1,7% | 7,00 | 2,57 |
| 24 | Lenovo | 498 | 223 | 1,5% | 14,0 | 7,2% | 7,00 | 2,50 |
| 25 | Samsung Electronics | 958 | 100 | 7,3% | 15,1 | -3,6% | 4,00 | 2,46 |
Tablo 2. 2018 Yılı Tedarik Zinciri Yönetiminde En İyi İlk 25 Şirket
(Gartner. May 2018)
| Sıra | Şirket | Uzman Görüşü (184 kişi) (25%) | Gartner Görüşü (42 kişi) (25%) | Üç Yıllık Ağırlıklandırılmış Varlıkların Geri Dönüş Hızı (20%) | Stok Devir Hızı 3 (10%) | 3 Yıllık Ağırlıklandırılmış Gelir Artış Hızı (10%) | CSR Puan (10%) | Toplam Puan |
| 1 | Unilever | 2.413 | 667 | 10,3% | 7,5 | 2,6% | 10,00 | 6,36 |
| 2 | Inditex | 1.254 | 345 | 16,5% | 3.9 | 10,9% | 10,00 | 4,85 |
| 3 | Cisco Systems | 785 | 541 | 7,9% | 13.1 | -0,4% | 10,00 | 4,41 |
| 4 | Colgate-Palmolive | 898 | 324 | 17,6% | 5.1 | -2,2% | 10,00 | 4,40 |
| 5 | Intel | 831 | 499 | 8,9% | 3.6 | 4,8% | 10,00 | 4,36 |
| 6 | Nike | 1.349 | 270 | 17,4% | 3.8 | 6,8% | 6,00 | 4,25 |
| 7 | Nestlé | 1.326 | 426 | 6,4% | 4.8 | -0,2% | 10,00 | 4,21 |
| 8 | PepsiCo | 1.094 | 391 | 7,3% | 8.8 | -0,60% | 10,00 | 3,99 |
| 9 | H&M | 760 | 193 | 18,1% | 2.8 | 7,8% | 10,00 | 3,96 |
| 10 | Starbucks | 1.040 | 186 | 20,4% | 11.8 | 9,2% | 4,00 | 3,85 |
| 11 | 3M | 783 | 198 | 14,0% | 4.Oca | 1,4% | 10,00 | 3,56 |
| 12 | Schneider Electric | 737 | 410 | 4,8% | 5.Şub | -0,5% | 10,00 | 3,55 |
| 13 | Novo Nordisk | 121 | 49 | 37,9% | 1.Şub | 5,3% | 10,00 | 3,37 |
| 14 | HP Inc, | 390 | 354 | 7,3% | 8,Nis | 0,2% | 10,00 | 3,30 |
| 15 | L’Oréal | 999 | 210 | 9,6% | 2,Eyl | 4,6% | 8,00 | 3,26 |
| 16 | Diageo | 651 | 227 | 9,2% | 1.0 | 7,6% | 10,00 | 3,25 |
| 17 | Samsung Electronics | 907 | 117 | 10,7% | 14.Haz | 9,8% | 9,00 | 3,22 |
| 18 | Johnson & Johnson | 880 | 322 | 6,2% | 2.Tem | 2,8% | 6,00 | 3.08 |
| 19 | BASF | 470 | 281 | 6,9% | 4.Nis | -0,5% | 10,00 | 3.02 |
| 20 | Walmart | 1.416 | 256 | 6,2% | 8.Mar | 1,6% | 3,00 | 2,98 |
| 21 | Kimberly-Clark | 619 | 133 | 13,6% | 6.Tem | -1,6% | 8,00 | 2,96 |
| 22 | The Coca Cola Co. | 1.558 | 221 | 4,6% | 4.Ağu | -10,1% | 4,00 | 2,87 |
| 23 | Home Depot | 431 | 78 | 18,6% | 5.Oca | 6,7% | 5,00 | 2,81 |
| 24 | Adidas | 821 | 115 | 6,8% | 2.Eyl | 13,5% | 7,00 | 2,58 |
| 25 | BMW | 679 | 118 | 4,1% | 4.Şub | 6,0% | 10,00 | 2,45 |
Kaynak: Gartner (May 2018)
Tablolarda görüldüğü gibi 2017 yılında birinci olan hızlı tüketim ürünleri sektöründen Unilever 2018 yılında da birinci olmuştur. 2017 yılında ikinci olan gıda sektöründen McDonald’s ardışık olarak yedi yıldır ilk beşe girdiğinden Master’s kategorsine alınmıştır. Zara markası ile ünlü hazır giyim sektöründen Inditex 2017 yılında üçüncü ve 2018 yılında ikinci olmuştur. Tüm sektörlerde hıza dayalı hizmetlerin ön planda olduğu söylenebilir.
Prof.Dr. Mehmet TANYAŞ
Lojistik Derneği Başkanı
Makale Organizasyonunu Yapan;
Proje Geliştirme Koordinatörü, Ayşe KARAKAYA,
Lojistikcilerinsesi.biz
