KARADENİZ LİMANLARININ MULTİMODAL TAŞIMACILIĞA UYGUNLUKLARININ ANALİZİ AÇISINDA LİTERATÜR VE METODOLOJİK ÇALIŞMA

5205

ADIGÜZEL Meslek Yüksekokulumuz Lojistik Program Başkanı Öğr. Gör. Özhan GÖRÇÜN ve Kadir Has Üni. Uygulamalı Bilimler Fakültesi Lojistik Programı Öğretim Üyesi Dr. Ömer Faruk GÖRÇÜN’ ün  yazdığı “Lojistik Maliyetler Çerçevesinde Karadeniz Limanlarının Multimodal Taşımacılığa Uygunluklarının Analizi – Utility Analysis of Ports of the Black Sea to Multi-Modal Transport in the Frame of Logistics Costs” makalesi

Taşımacılık sektörünün önemi hem Dünya’da hem de Türkiye’de her geçen gün artmaktadır.

Küreselleşmenin etkisiyle müşterilerin ürünleri daha hızlı ve eksiksiz bir biçimde talep etmelerine paralel olarak, işletmelerin ve tedarik zincirlerinin de rekabet edebilmek için sahip oldukları lojistik hızları ve operasyonel mükemmeliyeti artırmaları zorunlu hale gelmiştir. Daha da önemlisi, tedarik zincirleri yetersiz kalan uygulamalarını güncellemek ve her zaman rekabette kalmalarına olanak sağlayacak yeni yollar ve yöntemler bulmak zorunda kalmaktadırlar. Bu kapsamda, intermodal taşımacılık yeni bir lojistik uygulama olarak giderek önem kazanmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra taşıma türleri ve altyapılar arasında entegrasyon intermodal taşımacılığın etkinliği ve verimliliği açısından son derece önemlidir.

Bu çalışmada Karadeniz limanlarının intermodal taşıma sistemine entegrasyonu ve denizyolu taşımacılığı ile diğer taşıma türleri arasında bir koordinasyonun sağlanıp sağlanamayacağı ekonomik faktörler de göz önüne alınarak değerlendirmeye çalışılmıştır. Çalışmada Karadeniz limanları üzerinden gerçekleştirilecek intermodal bağlantılar sayesinde oluşturulacak çok modlu taşıma sistemleri “multimodal” ile tek modlu taşıma sistemlerinin etkinlikleri ve verimlilikleri lojistik maliyetler açısından değerlendirilmiş, bu kapsamda Karadeniz limanlarının intermodal ve kombine taşımacılık sistemlerine uyguluğu gözden geçirilmiştir.

Giriş:

Taşımacılık faaliyetleri bireylerin, toplumların, ülkelerin ve küresel sistemin en önemli bileşenlerinden birisidir. Taşımacılık klasik anlamda bir materyalin hareket ettirilmesi olarak nitelendirilse bile, gerçekte taşımacılık faaliyetleri olmaksızın insanların gereksinimlerine erişebilmesine olanak sağlayan lojistik sistemlerin işletilebilmesi olanaklı görünmemektedir. Özellikle günümüzde bireylerin kendi gereksinimlerini karşılamak üzere bir şey üretmemeleri ya da son derece kısıtlı bir üretim gerçekleştirmeleri söz konusuyken, aynı zamanda son derece hızlı kentleşme olgusu dikkate alındığında bireyler gereksinimlerini tedarik zincirlerinin gerçekleştirildiği lojistik faaliyetler sonucunda elde edebilmektedir.

Bu açıdan değerlendirildiğinde taşımacılık faaliyeti olmaksızın gündelik hayatın sürdürülebilmesi neredeyse imkânsız hale gelmiştir. Bununla birlikte taşımacılık faaliyetleri hayati bir parçası oldukları lojistik sistemlerle birlikte son derece karmaşık bir nitelik kazanmıştır. Geçmişte olduğu gibi, yükün bir noktada yüklenip, bir başka noktaya kadar taşınmasının ardından boşaltılması bugünkü anladığımız taşımacılık faaliyetlerini açıklamaktan son derece uzaktır. Günümüzde taşımacılık faaliyetleri, organize, sistematik ve koordine faaliyetler bütünüdür. Daha da önemlisi giderek daha çok özel bir karakter kazanmaktadır. Ek olarak taşımacılık faaliyetleri gereksinimleri karşılaması ve daha uzak pazarlara ürünlerin ve materyallerin ulaştırılması problemlerine çözüm yaratmasına rağmen, ürünlere fiziksel olarak katma değer yaratabilen bir faaliyet olarak değerlendirilemez (Görçün, 2017a: 188). Ek olarak, lojistik bir sistem içerisinde en yüksek maliyetlere sahip faaliyetlerden birisidir. Öte yandan, taşımacılık faaliyetleri çok sayıda bağımlı ve bağımsız değişken tarafından etkilenen ve biçimlendirilen özellikte bir lojistik aktivitedir. Taşımanın yapısal özellikleri etkileyecek çok sayıda değişkene sahip olmanın yanı sıra, bu faktörlerin etki düzeyi de çok kısa zaman dilimlerinde bile değişiklik gösterebilmektedir. Dolayısıyla taşımacılık faaliyetini organize eden operatörler her bir operasyonda en iyi çözümü bulmak zorunda kalabilmekte, her bir operasyon için farklı çözümler bulmaya çaba sarf etmektedirler.

Tedarik zincirleri ve işletmeler maliyetleri azaltabilmek ve lojistik süreçlerde etkinliği artırabilmek için taşımacılık faaliyetlerini sürekli olarak iyileştirmenin ve daha düşük maliyetli ve müşterilerin gereksinimlerini daha iyi koşullarda sağlayabilecek çözümlerin peşinde koşmaktadırlar. Bu nedenle her bir taşımacılık operasyonu yoğun bir karar alma sürecini de beraberinde getirmektedir. Bu kararların optimal kararlar olmasının yanı sıra, hızlı bir biçimde alınmaları da son derece önem arz eden bir durumdur. Taşımacıların optimize kararlar alarak uygulayabilmeleri ellerinde bulunan alternatiflerin sayısına da doğrudan bağlıdır.

Alternatiflerin sayısı arttıkça alınabilecek kararların sağlayacağı etkinlik ve verimliliğin daha yüksek düzeyde gerçekleşmesi olasılığı artabilmektedir. Günümüzde taşımacılık operasyonlarına yönelik olarak lojistik süreçte yer alan aktörler sürekli olarak yeni uygulamalar ve operasyon şekilleri geliştirmenin peşindedir. Teknolojinin de gelişmesi ile birlikte daha fazla sayıda seçenek ortaya çıkmakta, operatörler ve karar alıcılar bu seçenekleri en iyi şekilde değerlendirmeye çalışmaktadır. Günümüzün en fazla üzerinde durulan ve geliştirilmeye çalışılan taşımacılık faaliyetleri ile ilgili yeniliklerinden birisi de çok türlü taşımacılık “multimodality” uygulamalarıdır. Özellikle intermodal ve kombine taşımacılık gibi farklı taşımacılık uygulamaları sayesinde farklı taşıma türlerinin birlikte kullanılabilmesi sonucunda her bir taşıma türünün sağlayabileceği fayda ve avantajlar taşımacılık ve lojistik süreçlerin etkinliği artırabilmek açısından bir takım imkânlar yaratabilmektedir. Çalışmada Türkiye’den Rusya’ya yapılan taşımalarda kullanılan altı farklı taşıma güzergâhı seçilerek, taşıma maliyetleri çerçevesinde kıyaslanmış, taşımacılık faaliyetleri açısından en optimal maliyetleri sağlayan taşıma türü ve güzergahı belirlenmeye çalışılmıştır.

Değerlendirmeye alınan altı güzergâh içerisinde dört tanesi mevcut Ro-Ro taşımacılık hatları iken, iki tanesi doğrudan karayolu ile gerçekleştirilen taşımacı operasyonlarının söz konusu olduğu güzergâhlardır. Ömer Faruk GÖRÇÜN, Özhan GÖRÇÜN 67 Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi Tüm güzergâhlar kendine özel maliyet kalemleri çerçevesinde değerlendirilmiş, her bir güzergâh için maliyetler ton ve araç başına olmak üzere hesaplanmıştır. Çalışmada kullanılan maliyet unsurları ve bunlara ilişkin değerler gerçekleştirilen saha çalışması sonucunda söz konusu güzergâhlarda taşıma faaliyeti gerçekleştiren mesleki kuruluş üyesi taşıma firmaları ile yapılan yüz yüze görüşmeler sonucunda elde edilmiştir. Söz konusu değerler cari nitelikte olup, zaman içerisinde değişkenlik gösterebilmektedir. Yüz yüze görüşmeler sayesinde elde edilen maliyet değerleri çalışmanın uygulama kısmında gösterilen formüller sayesinde birim değerlere dönüştürülerek, her bir güzergâh için birim maliyetler hesaplanmış, söz konusu maliyetler ton ve araç başına olmak üzere her bir güzergâh için kıyaslanabilir bir biçime dönüştürülmüştür.

  1. Metodoloji: Bu çalışmada Karadeniz’de bulunan limanlar üzerinden farklı coğrafyalara gerçekleştirilecek multimodal taşıma operasyonları ile tek modlu taşıma türleri lojistik maliyetler, etkinlik ve verimlik gibi kriterler çerçevesinde değerlendirilmiş, toplamda beş farklı multimodal taşıma türü ile iki farklı tek modlu taşıma türü belirlenerek bunların fayda maliyetleri karşılaştırılmıştır. Her bir taşıma türü için karşılaştırma yapmak üzere, olası tüm maliyet unsurları belirlenmiş, bunun yanı sıra, taşıma faaliyetlerine konu olan yük akışına ilişkin istatistikler ve ilgili veriler mesleki kuruluşlara ek olarak, kamu kurumlarınca yayımlanan ya da ellerinde mevcut olan istatistiklerden elde edilmiştir. Bu çerçevede taşıma yapan araç sayıları, taşınan yüklerin miktarı, özellikleri ve ortalama olarak kat ettikleri mesafeler değişkenler olarak çalışmada kullanılmıştır. Sonuç olarak, elde edilen veriler analize tabi tutularak, her bir taşıma türü ve seçeneği için toplam ve birim maliyetler belirlenmiş, bu maliyetler çerçevesinde söz konusu taşıma alternatiflerinin sağlayacakları faydalara ek olarak etkinlik ve verimlilik düzeyleri değerlendirilmiştir. Çalışmada kıyaslamayı sağlamak üzere farklı maliyet kalemlerini bilimleştirerek, kıyaslanabilir hale gelmelerini sağlamak üzere farklı maliyet türleri için farklı formülasyonlar oluşturulmuş, tüm maliyet kalemleri özellikleri çerçevesinde söz konusu formüller kullanılarak dönüştürülmüştür.

Çalışmada tüm maliyetler işletim ve operasyonel maliyetler olmak üzere iki farklı sınıf içerisinde gruplandırılmış, hesaplamalar her iki grup için de farklı biçimlerde gerçekleştirilmiştir. Maliyetlerin iki sınıfa ayrılmasının temel gerekçesi işletim maliyetlerin gerçekleştirilen operasyonlarla doğrudan ilişkili olmayan, operasyon yapılıp yapılmamasına bağlı olmaksızın katlanılması gereken dönemsel nitelikli maliyetler olması, buna karşılık operasyonel maliyetlerin operasyonlarla doğrudan ilişkili ve ancak operasyon yapıldığında katlanılan maliyetler olmalarından kaynaklanmaktadır. Bu yönüyle işletim maliyetlerinin değişkenlik düzeyi düşük ve sınırlı olabilirken, operasyonel maliyetlerin değişkenlik özellikleri çok yüksek olabilmektedir. İşletim maliyetleri taşıma işletmeleri tarafından katlanılan dönemsel nitelikli maliyetler olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle kıyaslanabilir olabilmeleri açısından birim değere indirgenebilmeleri için taşıma operasyonları ile operasyon süresi, taşınan yük miktarı vb. parametreler çerçevesinde ilişkilendirilmeleri gerekmektedir. Bu kapsamda işletim maliyetlerin hesaplanabilmesi için uygulama kısmında verilen 1. formül kullanılabilir. Operasyonel maliyetleri ise doğrudan operasyonlarla ilişkili olan ve operasyonların özelliklerine göre biçimlenebilen maliyetlerdir. Dolayısıyla bu maliyet grubunda yer alan maliyet kalemleri işletim maliyetlerine göre farklı biçimde hesaplanabilmektedir. Çalışmada operasyonel maliyetlerin hesaplanabilmesi için uygulama kısmında gösterilen 2 ve 3. formüller kullanılabilir.

Konuya İlişkin Literatür Bu konuya yakın çalışmalardan birisi Çavuşoğlu ve Şakar (2013) tarafından gerçekleştirilen İntermodal Limanlar ve Pazarlama İletişimi: Liman Web Sitelerinin İçerik Analizi isimli çalışmadır. 68 UİİİD-IJEAS, 2018 (21):65-80 ISSN 1307-9832 International Journal of Economic and Administrative Studies Söz konusu çalışmada intermodal limanlar pazarlama ve pazarlama iletişimi çerçevesinde değerlendirilmiş, doğrudan taşımacılık ve lojistik perspektifte bir analize yer verilmemiştir. Bu çalışmada Avrupa ülkelerinin gelişmiş limanlarında gerçekleşen hizmetlerin internet üzerinden müşterilere arzı gözden geçirilmiştir. Bir diğer çalışma ise Bakırcı (2005) tarafından yapılan The Black Sea: A New Transport Focus for East-West Trade isimli çalışmadır. Bu çalışmada TRACECA, PETRA vb. ulaşım projeleri geleceğe yönelik öngörü ve tahminler çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmış, limanlar ve çok türlü taşımacılık yerine küresel niteliğe sahip uluslararası ulaştırma projeleri ve stratejileri incelenmiştir. Çalışmanın konusuna en yakın çalışmalardan birisi Şeker (2016) tarafından yapılan taşımacılığın yeni trendi intermodal sisteminin Türkiye’deki konumu ve Türk otomotiv sektöründe uygulanışı isimli araştırmadır. Bu çalışma da otomotiv sektörü için intermodal taşımacılığın sağlayacağı faydalara odaklanmış, ortaya genel bir perspektif koymaya çalışmıştır. Bunun yanı sıra, Karpuz(2015) ise, konteyner limanlarını analiz ederek, Avrupa limanları üzerine bir çalışma gerçekleştirmiş, bunun özelinde lojistik köyler ile intermodal taşımacılık arasındaki ilişkileri Doğu Karadeniz Bölgesinde lojistik köy kuruluş yeri seçimi ve bölgenin lojistik öneminin değerlendirilmesi çerçevesinde bir literatür çalışması gerçekleştirerek analiz etmeye çalışmıştır. Bakırcı ile benzer bir çalışma da Zeybek (2007) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada uluslararası taşımacılık projelerinin analizine ek olarak, karayolu taşımacılığının etkileri değerlendirilmiştir. Bunlara ek olarak, Aldemir ve Beldek (2017) intermodal taşımacılık ile ilgili olarak bir literatür çalışması gerçekleştirmişler, Hatipoğlu vd. (2016) ise intermodal limanlarda konteyner operasyonları için çizelgeleme yaklaşımı geliştirmişlerdir. Saygılı (2014) intermodal taşımacılık ile diğer taşıma türlerini maliyetler çerçevesinde karşılaştırmış, Avrupa güzergâhı çerçevesinde taşıma türlerinin maliyetlerini analiz etmiştir. Wang ve Yeo (2017) Fuzzy Delphi ve Fuzzy ELECTRE I yöntemlerini çerçevesinde Kore’den Orta Asya’ya kargo taşımacılığı için intermodal rota seçimi ile ilgili bir çalışma gerçekleştirirken, Ruan ve arkadaşları (2016) ise medikal ürünlerin taşınmasında intermodal ağların optimizasyonu üzerinde bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Mostert vd. (2017) intermodal taşımacılıkla tek modlu taşımacılık türlerini dışsal maliyetler ekseninde karşılaştırmıştır. Bütün bu çalışmalar gözden geçirildiğinde söz konusu çalışmanın odak noktaları ile bütünüyle bir benzerliğe sahip bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Çalışma diğer araştırma ve incelemelerden farklı olarak doğrudan lojistik maliyetler perspektifinde limanların ve multimodal taşımacılığın yaratabileceği avantajlara odaklanmakta, mevcut alternatiflerin karşılıklı kıyaslanabilmeleri içinde teknik ve sayısal bir analiz gerçekleştirmektedir.

Dr.Ö. Faruk GÖRÇÜN-Özhan GÖRÇÜN

 

Sponsor