Tam Zamanında Üretim (TZÜ) yada tüm dünyada bilinen adıyla “JUST IN TIME” terimi, Japon TOYOTA firmasının düzgün üretim akışı sağlamak amacıyla geliştirdiği yaklaşıma verilen addır. Bu yaklaşımda amaç, ürün ya da süreçte sürekli iyileştirmeler yapma çabasının yerleştirilmesidir. Özellikle stok düzeylerinin azaltılması Japonlar için sürekli bir amaç olarak benimsenmiştir. Japon yöneticiler stoklarını kayalarla dolu bir göldeki suya benzetirler. Suyun kayaları sakladığı gibi, stoklar da işletmedeki sorunları gizlerler. Stoklar sistemli olarak azaltıldığında, esas problemler su yüzüne çıkmaya başlar ve böylece sorunun çözülmesi olanaklı olur. TZÜ için ya da dünyada JIT olarak kısaltılmış olan JUST IN TIME sisteminin uygulanabilirliği için gerekli alt sistemler aşağıdaki gibidir;
– Hücresel Üretim Sistemi
– Hazırlık Ve Tip Değiştirme Sürelerinin En Az (1 Dakikadan Az) İndirilmesi
– Hatasız Üretim İçin Toplam Kalite Yönetimi Uygulaması (Kaızen [Sürekli Geliştirme]Felsefesinin Yerleştirilmesi)
– Küçük İmalat Partileri ile Üretim (İdeal değer = 1)
– Tam Zamanında satın alma sistemi
– Kanban Sistem
JIT ya da TZÜ, diğer üretim sistemlerinden farklı olarak itme sistemiyle değil çekme sistemiyle çalışır. Bir sonraki iş istasyonu, kendisinden önceki iş istasyonunda, gereksinimlerini ister; yâni çeker. Bu şekilde sondan başa doğru bir bilgi akışı baştan sona doğru ise bir malzeme akışı vardır. Bu sayede en sondaki, istasyonun siparişten haberdar olması yeterlidir. Bu üretim plânlama, faaliyetlerinde büyük kolaylık sağlamaktadır. Bilgi akışını Japonların kanban adını verdikleri kartlar sağlar. Günümüzde kanban sistemi bilgisayarlaştırılmış ve etkinliği arttırılmıştır.
JIT TEMEL AMAÇLARI
Stoğu sıfırlamak ve israfı önlemek.
Üretim süreci beş ana bölümden oluşur: işleme, inceleme, elleçleme, envanter ve bekleme/gecikme.
JIT sisteminin temelini oluşturan Toyota üretim felsefesinde ürüne değer katamayan her üretim bileşeni israftır. Bu nedenle muayene, nakliye, envanter ve bekleme konularında iyileştirmeler yapılmalıdır.
Otomatik denetimler, tesisleri yeniden tasarlayarak nakliyeyi en aza indirir ve üretim sürecini düzgünleştirip dengeleyerek, üretim sürecindeki israfı en aza indirerek beklemeyi önler. JIT’in anlamı, ihtiyaç duyulduğunda talep üzerine üretmektir. Sistemin temel özelliği, tampon envanter çalışma prensibini koruyan talep-çekme sistemi olmasıdır. JIT yöntemi ilk olarak 1940 yılında Toyota Motor Fabrikası Başkanı Tanchi Ohno tarafından geliştirilip uygulanmış ve savaştan sonra Japonya’nın ekonomik koşullarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
JİT PRENSİPLERİ NELERDİR?
TOPLAM KALİTE KONTROL: JIT üretim sisteminin odak noktası kalitedir. Üretimin hiçbir aşamasında kalitesizliğe izin verilmez. Bir kalite problemi ile karşılaşıldığında problemin ortadan kaldırabilmesi için gerekli çalışmalar anında yapılır, eğer üretimin durdurulması gerekiyorsa üretim durması bile göze alınmaktadır. Toplam Kalite Kontrolün uygulanabilmesi adına her çalışan kendi yaptığı işin kalitesinden sorumludur. Ham madde ya da ekipman satın alınacağı zaman kalite problemleri ile karşılaşılmaması adına tedarikçiler ile önceden anlaşmalar yapılır. Üretim hattındaki hataları öngörebilmek için fabrikalarda genellikle Jidoka sistemleri kullanılır.
ÇEKME SİSTEMİ: Müşterinin istediği ürünü, istediği zamanda ve miktarda üreten sisteme “çekme sistemi” denir. Bu sistemde proseste gerçekleştirilen tüm operasyonlar müşteri talebine göre gerçekleştirilir, bu durum stok oluşmasını engeller. Stok tam zamanında üretim sisteminde israf olarak nitelendirilmektedir. Bu israfın ortadan kaldırılabilmesi için çekme sisteminin kullanılması gerekmektedir.
ÜRETİM PROSESİ TEKNİĞİ: Prosesin ürün çeşidine göre hatlarda yapılacak olan değişikliğe sistemin uyum yeteneğinin yüksek olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra çalışanların kalifiye elemanlar olması prosesin uyum yeteneğini arttıracaktır. Proses esnekliği yüksek olursa operasyonel kontrol artar, iş gücü ihtiyacı azalır ve tezgah kullanımı artar.
Tam zamanında üretim sisteminde kullanılan bazı teknikler;
– 5S
– Kaizen
– Poka-Yoke
– Jidoka
– Smed
– Toplam Üretken Bakım
– Kanban
Bir çok kaynakta stoksuz üretim ya da sıfır envanter gibi kısa tanımlarla ifade edilen tam zamanında üretim daha genel bir ifade ile ” minimum kaynak kullanımı ile minimum zamanda, müşteri taleplerine en doğru şekilde cevap verecek, israflardan arındırılmış, üretim prosesinin esnek bir şekilde kullanılması ile potansiyelleri en yüksek düzeye çıkarmayı ve sıfır stoku hedefleyen” üretim şeklidir. Üretimin duayenleri olarak nitelendirdiğim Japon’lar tarafından geliştirilen bu üretim felsefesi Toyota üretim sisteminin bir parçasıdır. 1973 yılında yaşanan petrol krizinde düşen karlılık düzeylerini yeniden yükseltebilmek için ortaya çıkarılan bu üretim felsefesi gittikçe zorlaşan rekabet şartlarında üreticilere büyük avantajlar sağlamaktadır. Tam zamanında üretim sisteminin temel amaçları maliyetleri azaltmak ve kaliteyi arttırmaktır. Bunların yanı sıra üretim hızının arttırılması da amaçlanmaktadır. Tam zamanında üretim felsefesinde tüm departmanların etkin rol oynaması gerekmektedir. Eğer JIT gereklilikleri doğru olarak yerine getirilebilirse proses verimliliği ve karlılık düzeyi artacaktır.
Hazırlayan: Ezgi Genç, Uşak Üniversitesi Lojistik Yönetimi Öğrencisi, Lojistikçilerin Sesi Proje Koordinatörü.
