İnsani yardım lojistiği olarak da bilinen afet lojistiği; afet meydana gelen yerdeki tüm canlıların ihtiyaç duyduğu eşyaların, sağlık ve gıda malzemelerinin, destek ekiplerinin ve tüm faaliyetlerin bulunduğu noktalardan ihtiyaç sahiplerine aktarılma sürecini kapsar. Bu süreçte iyi bir planlama, uygulama ve kontrole gerek duyulur.
Afet lojistiğinin gerçekleştiği ortam birçok belirsizlik ve değişkenlerle doludur. Bu yüzden afet durumlarına hazırlıklı olmanın yanı sıra esnek olmak da oldukça önemlidir. Afetler nedeniyle korunmasız duruma düşen kişilerin ihtiyaçlarını en etkili şekilde karşılamak için yapılan ürünlerin ve hizmetlerin satın alınmaları, sigortalama, lojistik, depolama ve planlama işleri olarak tanımlayabileceğimiz afet lojistiği kavramı, hayati derecede önem taşımaktadır.
Tüm lojistik süreçlerinde olduğu gibi afet lojistiği de birbirinden farklı süreçlerin birbiriyle uyumlu şekilde yönetilmesini gerektirir. Örneğin; yardım malzemelerinin depolanması için uyulması gereken bazı kurallar bulunur. Afet sırasında altyapıların, teknolojik ekipmanların veya ulaştırma araçlarının da zarar görme ihtimali bulunduğundan bu süreçlerin koordinasyonu oldukça önemlidir. Afet durumları gibi olağanüstü durumların yönetiminde önceden tanımlanmış süreçler uygulanır.
Afet denildiğinde akla genelde deprem, sel, yangın gibi durumlar gelse de afet kavramı savaşları, yoğun göç dalgalarını ve hatta salgın hastalıkları da kapsamaktadır. İşte bu sebeple olası bir afet durumu öngörülerek yapılan tüm planlamalar, farklı afet senaryolarının gerçekleşebilme ihtimaline göre oluşturulmaktadır. Her afetin özellikleri birbirinden farklı olduğu ve farklı çözümler gerektirdiği için hazırlıklara sürekli olarak devam etmek gerekir. Afet lojistiği önemi; risk ölçümünü yapmak, yeni teknolojileri takip ederek süreçlere entegre etmek ve olası durumlarda esnek davranabilmek gibi maddeleri içerdiğinden oldukça önemlidir.
Afet lojistiğinin aşamalarını
1. Afet öncesi hazırlık,
2. Afet müdahale süreci,
3. Müdahale sonrası lojistik faaliyetler oluşturur.
1. AFET ÖNCESİ HAZIRLIK FAALİYETLERİ
a. Planlama
Afet öncesi hazırlık ve planlar doğru nitelikteki malın, doğru zamanda, doğru yere en uygun maliyetle ulaştırılmasını sağlamaya yönelik çalışmaları kapsamaktadır.
b. Satın Alma
Afet malzemelerinin temini esnasında tedarikçi (mal ve hizmet sağlayıcı) firmaların seçiminde firmaların güvenirliği, referansları, deneyimi, kapasiteleri ve mali gücü gibi kriterler dikkate alınmalıdır. İhtiyaç malzemeleri ekonomik olması ve bakım kolaylığı açısından minimum seviyede bulundurulmalıdır. Gereken malzemeler temin edilerek stoklanmalıdır.
c. Nakliye Yönetimi
Talep edilen, satın alınan malzemelerin doğru yere, doğru zamanda minimum maliyetle ve güvenli şekilde ulaştırılması için nakliye yönetim sistemi işletilmelidir.
d. Depo Yönetimi
Depolama en temel anlamda; malzemelerin kullanılmak ya da sevk edilmek üzere belirlenen koşullara uygun olarak stoklanması işlemidir. Lojistik kavramı içerisinde depoculuk ya da depolama en temel lojistik fonksiyon olarak ele alınmaktadır.
Acil durumlarda ve olası afetlere hazır bulunabilmek için temel ihtiyaç malzemelerinin stoklanması ve hazır halde bekletilmesi kaçınılmazdır. Uygun bir depolama hizmetinin yapılabilmesi için;
• Ulaşımın kolay yapılabileceği
• Doğru seçilmiş arazide
• Uygun binalarda
• Uygun çalışma alanlarının sağlandığı, depo alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu amaç için; (i) Bölgesel Depolar (Müdahale sonrası hizmet, dağıtım depoları) ve (ii) Yerel Depolar (İlk Müdahale depoları, küçük ölçekli depolar) kullanılır.
Gerek bölgesel depolar gerekse yerel depolarda stok doğruluğunu sağlamak amacıyla, stoklar belirli dönemlerde bir düzen içerisinde sayılarak ve kontrol edilerek dönemsel sayım işlemleri gerçekleştirilmelidir.
2. AFET MÜDEHALE SÜRECİ
a. Ön Değerlendirme ve İhtiyaç Tespiti
Afet öncesinde yapılan planlar ve hazırlıklar ile afet anındaki ön değerlendirme neticesinde, afet müdahale ve yardımlar sürecinde talep edilen malzemelerin afet bölgesine en uygun zamanda ve doğru miktarda ulaştırılması, insan kaynaklarının bölgeye ulaştırılması, düzenli ve doğru bilgi akışı sağlanır. Ön değerlendirme yapılırken şu kriterler göz önünde bulundurulmalıdır;
- Havayolları, limanlar, demiryolları ve karayollarının durumları ve kapasiteleri
- Organizasyon kendi imkânları haricinde depolama imkânları ve kapasiteleri
- Depoların ulaşım imkânları
- İhtiyaç duyulabilecek malzemelerin yerel pazarda bulunabilirliği
- Afetin büyüklüğüne bağlı olarak yurt dışından gelebilecek malzemelerin gümrük işlemleri için en yakın gümrük noktaları belirlenir
b. Lojistik Eylem Planı Yapılması ve Uygulanması
Afet öncesi hazırlık safhasında yapılan planlar, ön değerlendirmede mevcut durum kriterleri dikkate alınarak değerlendirilir. Elde edilen bilgiler ışığında lojistik operasyon planı yapılarak hareket tarzı belirlenir. Hazırlanacak olan lojistik eylem planında;
- Afet müdahale sürecinde ortaya çıkabilecek yardım ekiplerine maksimum desteğin sağlanması
- Yardım sürecinde ortaya çıkabilecek yardım malzemesi ihtiyacı önceden belirlenmiş tedarikçi firmalarla temasa geçilip en uygun şekilde malzemelerin temini
- Afetin meydan geldiği bölge göz önüne alınarak malzeme ve insan kaynaklarının bölgeye en uygun ulaşım şeklinin belirlenmesi
- Kurumun araç filosu ile nakliyenin sağlanması, yeterli değilse kurum dışı imkânların devreye sokulması
- Yapılan her sevkiyatın en hızlı ve güvenli bir şekilde sağlanması, her aşamada malzemeyi bekleyen ekip görevlilerine ve Kriz Yönetim Merkezine bilgi verilmesi
· Depolamanın Bölgesel mi yoksa yerel mi yapılacağına karar verilmesi.
3. AFET MÜDEHALESİNİN ARDINDAN LOJİSTİK FAALİYETLERİ
a. Planlama
Afet müdahale faaliyetlerinin sona ermesiyle alanda müdahale ekiplerinin yerini, afet malzeme toplama ve bakım ekipleri almaktadır. Söz konusu ekipler alanda bulunan afet malzemelerinin toplanması, bakımlarının yapılması ve depolara sevk edilmesinden sorumlu olup, alanda yerlerini aldıktan sonra öncelikle malzeme toplama ve bakım faaliyetlerini planlamalıdırlar.
b. Malzeme Toplama ve Bakım Faaliyetleri
Toplama ve bakım işlemlerinin en kısa sürede ve ekonomik olarak yapılmasını sağlamak amacı ile lojistik birimince oluşturulan afet malzeme toplama ve bakım ekibi tarafından yapılan planlama uygulamaya konulmalıdır.
c. İzleme Değerlendirme ve Raporlama
Afet müdahale sürecinde, müdahaleciler ile “Afet Malzeme Toplama ve Bakım Ekibi’nin faaliyetleri de izlenmeli, değerlendirilmeli ve raporlanmalıdır. Bu işlemler dışarıdan bağımsız bir grup gözlemci tarafından yapılmalıdır. Faaliyetlerde doğru yapılanlar, yaşanan aksaklıklar ve olumsuzluklarla başa çıkma yolları ve ihtiyaçlar tespit edilir. Bu şekilde daha sonraki faaliyetlere de yönlendirilir. Yapılan bu raporlama ve değerlendirme neticesinde yeni stratejiler geliştirilir. Basit ve anlaşılır şekilde özetlemek gerekirse afet lojistiğinin düzgün bir şekilde yapılabilmesi için;
Doğru malzemeyi
Doğru kişiye
- Doğru miktarda
- Doğru zamanda
- Doğru yerde ulaştırabilmek gerekir.
Bunlar planlı ve programlı bir şekilde yapılabilecek kavramlardır.
Hazırlayan: Ezgi GENÇ, Uşak Üniversitesi Lojistik Yönetimi Bölümü Öğrencisi, Lojistikçilerin Sesi Proje Koordinatörü
Editör: Barbaros ABA, Netlog Logistics Group Lojistik Operasyonlar Genel Müdürü
