Dünyada Yaklaşık 5,500 Civarında, Türkiye’de ise 180 Civarında Liman Tesisi Var.

“Öncelikle röportaj teklifimizi kırmayan Denizcilik Fakültesi, Liman İşletmeciliği Uzmanı Prof. Dr. Soner ESMER  hocamıza Lojistikcilerin Sesi olarak teşekkür ederiz. Lojistik Sektörü hakkında yaptığımız bu keyifli söyleşiyi siz değerli okuyucularımıza sunmaktan memnuniyet duyarız. “

Sizi biraz tanımak isteriz. Kısaca kendinizden bahseder misiniz?

Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik İşletmeleri Yönetimi bölümünden 2001 yılında mezun oldum. Daha sonra aynı anabilim dalında yüksek lisans ve doktora eğitimimi tamamladım. Türkiye’de lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimini “Denizcilik İşletmeleri Yönetimi” alanında yapan birkaç kişiden birisiyim. 2002 yılında akademisyenliğe başladım ve o günden bu yana limancılık alanında çalışıyorum. Limancılığın uygulama ağırlıklı olması ve ülke ekonomisine çok somut faydalar sağlaması beni her zaman cezbetmiştir.

Liman işletmeciliği Türkiye’de ne durumdadır? Gelişmesi hususunda neler yapılması gerekmektedir?

Ulaştırma faaliyeti lojistiğin alt başlıklarındandır. Denizyolu taşımacılığı 5 temel ulaştırma modundan birisidir. Liman işletmeciliği ise denizyolu taşımacılığının yükler ve gemiler ile birlikte 3 temel unsurundan birisidir. Dolayısıyla tek başına liman işletmeciliğinin durumu çok şey ifade etmeyebilir. Ticaret olmazsa yük olmaz, taşınacak yük olmazsa gemiler çalışmaz, gemiler çalışmazsa da limanlar atıl kalır. Türkiye limanları bulunduğu coğrafyada oldukça güçlüdür. Türkiye’de dış ticaretin ihracat ağırlıklı büyümesi ile denizcilik sektörünün niteliği ve kalitesi daha da artacaktır.

Karadeniz Limanlarındaki konteyner rekabeti hakkında ne düşünüyorsunuz? Hangi limanlar daha avantajlı durumdadır ve bu kriterler nasıl belirleniyor?

Karadeniz’de kıyısı olan ülkelerin konteyner limanları arasındaki rekabet 2017 yılında oldukça hareketli geçti. Transit konteyner hariç tutulduğunda 2017 yılında bir önceki yıla göre %12.8 gibi önemli bir artışla toplam 2.7 milyon TEU konteyner elleçlemesi gerçekleşti. Dolu konteyner bazında Ukrayna limanları %9 artışla 580 bin TEU konteyner elleçleyerek Karadeniz ülkeleri içinde en fazla konteyner elleçleyen limanlar olurken onu %22 gibi önemli bir artışla 543 bin TEU konteyner elleçleyen Rusya limanları takip etti. Konteyner limanlarındaki rekabetin belirleyicisi konteyner gemi hatlarıdır. Konteyner gemi hatlarının isteklerini en iyi karşılayan limanlar her zaman daha avantajlı olacaktır.

Limanlarda hinterlant kavramından kısaca bahsedip Türkiye limanlarındaki hinterlant yapısını anlatır mısınız?

Hinterlant Almanca kökenli ve Coğrafya bilimine ait bir kelimedir. Limanlara uyarladığımızda bir limanın yük aldığı ve verdiği geri sahasındaki ekonomik coğrafyayı ifade eder. Foreland adı verilen bir kavram daha vardır, o da limana uğrak yapan gemilerin yükleri götürdüğü ekonomik coğrafyayı ifade eder. Bir limanın hinterlandı şu kadar olmalıdır diye bir hesap yoktur. Hinterlant çapının büyüklüğünü limanın geri sahasındaki ekonomik faaliyetler ve ulaştırma alt yapısının niteliği belirler. Örneğin Rotterdam limanının hinterlandı Rusya’ya kadar uzanır çünkü çok uygun bir ulaştırma alt yapısı vardır. Türkiye’de limanların hinterlandı genellikle dardır çünkü kıyı şeridine yayılmış çok sayıda limanların olması, sanayinin nispeten belirli yerlerde toplanması doğal olarak böyle bir yapılanma ortaya çıkartır. MIP Türkiye’de en geniş hinterlanda sahip limandır çünkü Batı yönüne gidildiğinde 3. taraflara hizmet veren ilk liman çok uzak bir noktada, Antalya’dadır. Ayrıca MIP’nin demiryolu bağlantısının olması, hinterlandın Kuzey ve Doğu sınırlarının da uzamasına neden olur.

Dünyada ki ve Türkiye deki liman sayısı bilgisini paylaşır mısınız? Konteyner ve yük bazında hangi limanlar ön plana çıkmaktadır?

Dünyada yaklaşık 5,500 civarında, Türkiye’de ise 180 civarında liman tesisi var. Konteyner bazında dünyada en fazla yük elleçleyen ilk 3 liman Şangay (40 milyon TEU), Singapur (35 milyon TEU) ve Şenzen (25 milyon TEU) limanlarıdır. Türkiye’de ise Marport (1.7 milyon TEU), MIP (1.6 milyon TEU) ve Kumport (1 milyon TEU) limanlarıdır. Toplam yük açısından bakarsanız dünyada en fazla yük elleçlenen limanlar Ningbo (900 milyon ton), Şangay (750 milyon ton) ve Singapur (600 milyon ton)’dur. Türkiye’de liman başkanlıkları bazında bakıldığında ise tonaj olarak en fazla yük elleçlenen liman başkanlıkları Kocaeli (73 milyon ton), BOTAŞ (Ceyhan, 70 milyon ton) ve Aliağa (56 milyon ton) olarak sıralanır.

Türkiye’de taşınan yük cinsleri ve oranları hakkında biraz bilgi alabilir miyiz?

UDH Bakanlığı verilerine göre 2017 yılında sıvı yükler 153 milyon ton ile limanlarda en fazla elleçlenen yük olurken onu 129 milyon ton ile kuru dökme yükler izlemiştir. Konteyner tonaj olarak 108 milyon ton ile 3. sırada yer alırken, genel kargo yüklerimiz 72 milyon ton ile 4. sırada kalmıştır. Araç taşımaları en düşük kalemdir ve 2017 yılında 9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

Dünyada ki gemi sayısı, tonajı analizi var mı? Eğer varsa Türkiye’nin durumu nedir?

Dünyada 1,000 gros tonun üzerindeki ticaret gemisi sayısı 50 bin civarındadır ve bu gemilerin toplam DWT’si yaklaşık 1.8 milyardır. Komşumuz Yunanistan 4,199 parça gemi ve toplam 308 milyon DWT kapasite ile gemi sahibi ülkeler sıralamasında ilk sırada yer alırken Türkiye sahip olduğu 1,563 gemi ile bu listede 15. sırada yer almaktadır. Türk gemilerinin toplam DWT’si ise 27 milyon tondur.

Mega Gemi olarak adlandırılan yeni nesil konteyner gemilerinin limanlara olan etkilerinden bahseder misiniz?

Mega gemi kavramı son yıllarda daha çok konteyner gemilerini işaret eder. Bugün ticari rotalarda seyreden mega konteyner gemilerine baktığımızda uzunluğu 400 metre olan, 60 metre genişliğinde ve (teorik olarak) 21 bin TEU’nun üzerinde konteyner taşıyabilen gemilerin hizmet verdiğini görürüz. Verilen yeni gemi siparişlerine göre birkaç yıl içinde gemi kapasitelerinin 23 bin TEU’ları aşacağı belli olmuştur. Mega gemiler bugün hatlar arasındaki ittifaklar ile (slot anlaşmaları) ancak kapasitelerini doldurulmakta ve bu sayede taşımada ölçek ekonomilerine ulaşmaktadır. İttifak konusu, konunun farklı bir boyutudur. Sonuç olarak bu gemiler doldurulmakta ve limanlara dolu olarak gelmektedir. Mega gemilerle ilgili sorunlar da işte bu noktada başlar. Çünkü dünyada bu büyüklükte gemilere hizmet verecek limanlar oldukça sınırlıdır. Her uğrakta elleçlenen yük sayısının artması ise gemilerin liman zamanlarını, dolayısıyla toplam küresel tedarik zinciri zamanlarını arttırmaktadır. Bir mega gemiye hizmet vermek isteyen bir limanın daha derin rıhtımlara, daha büyük vinçlere, daha uzun rıhtımlara, daha büyük liman sahalarına ve daha gelişmiş geri saha ulaşım alt yapılarına sahip olması gerekir. Tüm bunlar ise milyar dolarlık yatırım anlamına gelir.

Röportajı yapan;

Deniz Kürtünlü

Lojistikcilerinsesi.biz

İş Geliştirme ve Araştırma Yöneticisi