Prof.Dr.Mehmet TANYAŞ
Maltepe Üniversitesi
Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkanı,
LODER Başkan Yardımcısı
mehmettanyas@gmail.com
Dünya çapında ünlü ve lider araştırma, analiz ve danışmanlık şirketi GartnerInc. her yıl dünyanın en iyi tedarik zinciri yönetimine sahip şirketlerini belirlemektedir. Değerlendirme iki temel kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan biri şirket performansının nicel değerlendirmesi, diğeri ise uzman görüşlerine dayalı nitel değerlendirmedir. Fortune Global 500 ve Forbes Global 2000 listelerinde yer alan ve yıllık satış geliri en az 12 milyar $ olan şirketler değerlendirme kapsamına alınmaktadır. Fiziksel ürünü olmayan, elde edilen finansal göstergeleri uygun veya güncel olmayan şirketler listede yer almamaktadır. Finansal göstergeler şirketlerin yıllık faaliyet raporlarından alınmaktadır. Nihai liste yaklaşık 300 şirketten oluşmaktadır.
Değerlendirmede dikkate alınan ölçütler ve ağırlıkları aşağıda belirtilmiştir:
- Gartner ve Uzman Görüşü (%50): «Talep Odaklı Değer Ağı Yönetimi (DemandDriven Value Network (DDVN) Orchestrator)” tanımı çerçevesinde» her panelin sıralama (forced-rankordering) sonucu kullanılmaktadır. Gartner uzmanları paneli sektör ve alan uzmanlarında oluşmakta olup, uzmanlar çevrimiçi oylama sistemi kullanarak görüşlerini belirtmektedir. Dış uzman görüşleri ise web tabanlı bir sistem ile alınmaktadır.
- Üç Yıllık AğırlıklandırılmışFiziksel Varlıkların Geri Dönüş Oranı (ROPA) (%15): (n.yılfaaliyet geliri / n.yılfiziksel varlıklar) * %50 + ((n-1).yıl faaliyet geliri / (n-1).yılfiziksel varlıklar) *%30 + ((n-2).yılfaaliyet geliri/ (n-2).yılfiziksel varlıklar) *%20. (fiziksel varlıklar= net demirbaş + yıl sonu envanter değeri).
- Stok Devir Hızı (%5):n.yıl satılan malın maliyeti / n.yıl üç aylık ortalama envanter.
- Üç Yıllık AğırlıklandırılmışGelir Artış Oranı (%10):(n.yıl–(n-1).yılGelir Artışı) *%50 + ((n-1).yıl – (n-2).yılGelir Artışı)*%30 + ((n-2).yıl – (n-3).yıl)Gelir Artışı)*%20.
- Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) Puanı (%20): Üçüncü parti bir kurum tarafından, sorumluluk, şeffaflık ve performans ölçütlerine göre oluşturulan çevresel, sosyal ve yönetişim indeksidir. Şirketlerin sürdürebilirlik raporlarında yayımladıkları tedarik zincirlerinin sosyal ve çevresel sorumluluğu değerlendirilmektedir.
- Toplam Puan: (Uzman Görüşü*%25) + (Gartner Araştırma Görüşü*%25) + (ROPA*%15) + (Stok Devir Hızı*%5) + (Gelir Artış Oranı*%10) + (ESG Puanı*%20).
Aşağıdaki tabloda yukarıda belirtilen kriterlere göre yapılan 2022yılı değerlendirilmesi görülmektedir. Şirketin son yıla ait verisi elde edilemediğinde, elde edilebilen en son yıl verisi dikkate alınmaktadır. Toplam puanı hesabını yapabilmek için tüm veriler 10’luk skala üzerinden normalize edilmektedir. Sıralama toplam puan üzerinden yapılmaktadır.
Cisco Systems, sıralamada en üst sırada yer almıştır ve onu SchneiderElectric, Colgate-Palmolive, Johnson &Johnson, ve PepsiCo izlemektedir. Cisco Systemstasarım, üretiim ve tüketim aşamalarındaki döngüsel ekonomi, Kapsam 1, 2 ve 3 sera gazı azaltımlarında kaydedilen ilerleme, plastik kullanımında azaltma, sürdürülebilir paketleme, %99,9 oranında iade edilen ürünlerin yeniden kullanılması veya geri dönüştürülmesi, artan bulut kullanımı ve tedarik zincirinin uyum içinde hareket ettiği işletim modelleri çalışmaları ile ön plana çıkmıştır.
Son 10 yılın en az yedisinde ilk beş içinde yer alan şirketler “Ustalar/Masters” kategorisine alınmaktadır. Bu kategoride Unilever, Apple, P&G, Amazon ve McDonald’s bulunmaktadır. Söz konusu şirketler ayrıca aşağıdaki tabloda yer almamaktır.
Tablo.En İyi Tedarik Zinciri Yönetimine Sahip İlk 25 Şirket Sıralaması-2022
| Sıra | Şirket | Puan | 2021 Sırası | 2020 Sırası |
| 1 | Cisco Systems | 6,71 | 1 | 1 |
| 2 | SchneiderElectric | 6,03 | 4 | 4 |
| 3 | Colgate-Palmolive | 5,76 | 2 | 2 |
| 4 | Johnson & Johnson | 5,62 | 3 | 3 |
| 5 | PepsiCo | 5,03 | 7 | 6 |
| 6 | Pfizer | 4,86 | 21 | – |
| 7 | Intel | 4,72 | 5 | 5 |
| 8 | Nestlé | 4,70 | 11 | 14 |
| 9 | Lenovo | 4,60 | 16 | 15 |
| 10 | Microsoft | 4,58 | – | – |
| 11 | L’Oréal | 4,45 | 9 | 10 |
| 12 | The Coca-Cola Company | 4,36 | 18 | 13 |
| 13 | Nike | 4,31 | 12 | 16 |
| 14 | Walmart | 4,12 | 8 | 11 |
| 15 | HP Inc. | 3,99 | 15 | 12 |
| 16 | Diageo | 3,95 | 17 | 14 |
| 17 | Dell Technologies | 3,94 | 14 | – |
| 18 | Inditex | 3,93 | 13 | 9 |
| 19 | BMW | 3,76 | 20 | 18 |
| 20 | AbbVie | 3,66 | 11 | 17 |
| 21 | Siemens | 3,42 | – | – |
| 22 | AstraZeneca | 3,40 | – | – |
| 23 | General Mills | 3,31 | 23 | – |
| 24 | British AmericanTobacco | 3,23 | 19 | 21 |
| 25 | Alibaba | 3,15 | 10 | 7 |
Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) ölçütünün ağırlığıson yıllarda sürekli artırılmış ve %20 düzeyine gelmiştir. Gartner’ın çalışmasına göre tedarik zinciri liderleri artık sadece gelenekselplanlama, tedarik, üretim ve lojistik gibi işlevlerin yanı sıra risk yönetimi, kurumsal kalite,müşteri hizmetleri/deneyimi, teknoloji ile çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) işlevlerini de üstelenmektedir. Birçok tedarik zinciri lideri aynı zamanda sürdürülebilirlik yürütücüsü unvanıda taşımaktadır. Son yıllarda Uyarlanabilirlik (adaptability), çeviklik (agility), iş birliği (alignment) ve dirençlilik (resilient) kavramları daha fazla ön plana çıkmıştır. Tedarik zinciri liderlerinin profili kuruluş içinde büyüdükçe devlet politikası, jeopolitik konum,makroekonomi, küresel sürdürülebilirlik ve hatta toplumsal sosyal uyuma etkileri de artmaktadır. Artık ekosistem yürütücülüğü (ChiefEcosystemOfficer) rolüne soyunmaktadırlar.
Tedarik zincirleri son üç yılda salgın, afetler, politik gelişmeler, askeri çatışmalar, artan siber risk ortamı, ticaret savaşları,yüksek enflasyon ve hızlanan iklim değişikliğinin etkileri nedeniyle sürekli sarsıntı halindedir. Dolayısıylatedarik zincirleri, sürekli saldırı yağmuruna dayanmak için kendilerini yeniden yapılandırmak ve esnek olmak durumundadır. Tedarik ağlarının günümüzün değişken, belirsiz,karmaşık ve bulanık/muğlak (VUCA) dünyasında ayakta kalması için çeviklik ve stabilizasyon son derece önemlidir.
2020’li yıllar çevresel sürdürülebilirliğin, net sıfır çevresel etki, karbon ve su ayak izi, döngüsel ekonomi, biyoçeşitlilik kavramlarının en çok konuşulduğu yıllar olmuştur. Bu çerçevede şirketlerde ömrünü tamamlamış ürünlerinidoğru bir şekilde toplanması, geri dönüştürülmesi ve bertarafıyönündeyeni modellere geçmesi gerekmekte, bu durum da tedarik zinciri liderlerine tersine tedarik zinciri kapsamında daha kritik sorumluluklar yüklemektedir. Çevresel sürdürülebilirlik,tedarik zinciri liderlerinin ESG gündemlerinde başlıca yeri almaktadır.
Tedarik zinciri liderleri, dijital yeteneklerin farklılaştırılması yönünde rekabet gücünün artırılmasının önemini daha iyi anlamaya başlamıştır.Özellikle planlama, izlenebilirlik/görünürlük ve lojistik yönetimi alanlarında dijital dönüşüm önem kazanmaktadır. Bu alanlarda iş analitiği ve büyük veri, robotik süreç otomasyonu (RPA) ve dijitalikizler ön plana çıkmaktadır. Bu dijital dönüşüm süreci, insanların makinelerden daha iyi performans gösterdiği alanlara odaklanmasının (cobot vd.) yolunu açmıştır.
Kaynak: Gartner (May 2022)
Hazırlayan: Ezgi Genç, Uşak Üniversitesi Lojistik Yönetimi Öğrencisi, Lojistikçilerin Sesi Proje Koordinatörü.
